Het is herfst en een heerlijke tijd om meer te leren over paddenstoelen en schimmels 🍄🍂🍁 Een paar weken terug zag ik de documentaire “Fantastic Fungi”. De film geeft een mooi overzicht over schimmels en paddenstoelen en waarom ze zo belangrijk zijn. Ik was verbaasd over hoe weinig algemene kennis we onze onze samenleving hebben over het schimmelrijk. Na het zien van de documentaire keek ik met heel andere ogen naar schimmels en dus ook naar de paddenstoelen die je nu overal ziet in bossen, duinen en parken.
Hieronder deel wat ik basisinformatie over paddenstoelen en schimmels. Ik hoop dat dit jou inspiratie geeft om met nieuwe ogen te gaan kijken naar deze wonderlijke organismes. Onderaan vind je tips voor boeken, docu’s en excursies waarmee je meer kan leren over schimmels en paddenstoelen.
Wat is een paddenstoel?
Een paddenstoel is het vruchtlichaam van een schimmel. De paddenstoel vormt maar een klein deel van de schimmel, het grootste deel bestaat uit schimmeldraden die in de bodem zitten. Deze schimmeldraden heten hyfen. Alle hyfen samen vormen een netwerk dat mycelium of zwamvlok wordt genoemd.
Het doel van een paddenstoel is om sporen te produceren en te verspreiden. Deze sporen worden met miljarden of triljoenen losgelaten in de lucht en zijn niet zichtbaar met het blote oog. Onder gunstige omstandigheden kunnen deze sporen weer uitgroeien tot nieuwe schimmels. Er zijn ook veel bodemschimmels die geen paddenstoelen vormen en die dus niet zichtbaar zijn boven de grond. Bij deze schimmels vormen de sporen zich aan de schimmeldraden in de bodem en laten ze los in de bodem.
Een unieke samenlevingsvorm: mycorrhiza
Er zijn veel bodemschimmels die een mycelium vormen, dit is een netwerk van schimmeldraden rondom de wortels van planten. Ze vormen dus een gigantische netwerk van kleine draden die alle richtingen op groeien. Deze schimmels scheiden stoffen uit die organische materiaal zoals bladeren en andere bodemdeeltjes in hun omgeving afbreken. Ze scheiden hun spijsverteringsstoffen dus uit in de omgeving en daarna nemen de schimmels de vrijgekomen voedingsstoffen op. Deze voedingsstoffen wisselen ze vervolgens uit met de wortels van planten en in ruil daarvoor krijgen ze suikers terug van de planten.
Deze uitwisseling tussen schimmeldraden en de wortelstelsel van planten vormt een mooi symbiotisch samenlevingssysteem met een eigen naam: mycorrhiza. Bomen ook aan elkaar voedingsstoffen via deze netwerken van schimmels! Ze vormen dus een ondergronds Wood Wide Web. Bomen helpen elkaar dus om te groeien, maar er zijn ook een paar voorbeelden van bomen die het Wood Wide Web ‘hacken’ om zoveel mogelijk voedingsstoffen voor zichzelf te verzamelen.
Het rijk van de Fungi
Wist je dat schimmels hun eigen rijk vormen in de taxonomie van de natuur: Het rijk van de Fungi. Schimmels hebben kenmerken gemeen met zowel planten als dieren. Er zijn 100.000 soorten schimmels beschreven, maar de schatting is dat er meer dan een miljoen soorten zijn op aarde.
Er bestaan zowel eencellige als meercellige schimmels. Schimmels zitten in de bodem, in de lucht, in het water en in zoogdieren. Denk naast bodemschimmels ook aan gist, schimmels op eten, schimmels in badkamers en in Tsjernobyl groeien zelfs schimmelsoorten in en rond radioactieve zones! Schimmels zijn heel belangrijk, ze zijn de afbrekers van organisch materiaal en zorgen ervoor dat dit verteert. Ze zijn dus een essentieel onderdeel van de kringlopen op aarde. Bodemschimmels vormen een mycelium in de bodem, een netwerk van schimmeldraden, rondom wortels van planten. Planten en schimmels wisselen op deze manier voedingsstoffen met elkaar uit. Het grootste voor ons bekende organisme op aarde is een schimmel. Dit is een Honingzwam van meer dan 2500 jaar oud met een mycelium (ondergronds schimmelnetwerk) van 8,9 km2.
Eetbare schimmels
Bepaalde schimmelsoorten zijn voor de mens eetbaar. Denk daarbij aan bekende paddenstoelen zoals champignons, oesterzwammen, shiitake en portabella. Maar ook de beukenzwam, pioppino, koraalzwam en Pompom blanc zijn heerlijk op je bord! Deze paddenstoelen worden voor consumptie gekweekt en als dat op biologische wijze gebeurt dan is dit een hele fijne en duurzame manier voedsel telen!
Het is ook mogelijk om wilde paddenstoelen te oogsten, maar dat kan alleen onder professionele begeleiding. Eetbare paddenstoelen zijn namelijk makkelijk te verwisselen met giftige paddenstoelen. Belangrijk dus dat je op stap gaat met iemand met uitgebreide kennis van paddenstoelen en dat je toestemming hebt om op het terrein te plukken. Oogsten uit het wild kan schadelijk zijn voor de natuur, doe dit dus alleen wanneer je zeker weet dat het geen schade oplevert en oogst alleen kleine hoeveelheden.
Er zijn ook andere schimmelsoorten die voor de mens heerlijk voedsel opleveren. Veel gefermenteerde voedselwaren zijn gemaakt met behulp van schimmels. Denk daarbij aan zuurkool, brood, bier, wijn, kombucha, waterkefir, tempeh, kimchi en azijn. Voor de mensen die kleine hoeveelheden dierlijke producten van biologische oorsprong eten: ook kaas en yoghurt zijn gefermenteerd met behulp van schimmels.
Schimmels zijn dus een essentieel onderdeel van ons menselijke voedselpatroon. Ook leven er bepaalde schimmels op en in het menselijk lichaam. Meestal zijn dit commensalen: goedaardige micro-organismen die overal in en om ons zitten in onze (buiten)omgeving. Ze veroorzaken geen ziekten en helpen ons te beschermen tegen schadelijke micro-organismen. Schimmels zijn dus intrinsiek deel van ons bestaan als mens.
Ontdek meer over schimmels
Check de onderstaande bronnen om meer te leren over het fantastische rijke van de schimmels.
- De documentaire ‘Fantastic Fungi’ laat je verliefd worden op schimmels. Je leert hoe schimmels werken en hoe ze verbonden zijn met de ontwikkeling van de mens. Deze documentaire bevat ook omschrijven van ervaringen met psychoactieve paddenstoelen en hoe deze in de gezondheidszorg ingezet kunnen worden.
- Bekijk een filmpje van 2 minuten over het Wood Wide Web.
- Een prachtig boek over schimmels is: ‘Verweven leven. De verborgen wereld van schimmels’ van Merlin Sheldrake.
- Ontdek wat er in de bodem van het bos gebeurd! Het boek ‘Op zoek naar de Moederboom’ (Finding the Mother Tree) van bioloog Suzanne Simard gaat over de mycorrhiza netwerken die bomen met elkaar verbinden.
- Mensen die gespecialiseerd zijn in schimmels heten mycologen. En zij delen graag hun kennis! Ga een keer mee op een excursie van de Nederlandse Mycologische Vereniging.
- Doe een rondleiding bij deze biologische paddenstoelenkwekerij in Nederland
